in Februari 2020 overleed een van mijn helden uit de Nederlandse klassieke muziek Reinbert de Leeuw. Hij behoort tot de meest opechte en integere muzikanten die ik ken, wars van pretenties en sterallures en voor wie altijd de muziek en de componist op de eerste plaats kwamen. Met een haast obsessieve gedrevenheid wilde hij de moderne klassieke muziek en hun makers een podum en een publiek geven omdat hij onvoorwaardelijk geloofde in de de waarde of beter gezegd "de waarheid" van hun muziek.
Satie
Ik zag en hoorde Reinbert de Leeuw voor het eerst min of meer bij toeval als vaste bezoeker van een concertserie in Eersel in de 80-er jaren van de vorige eeuw. Ik was net lid geworden van het Strijps Kamerkoor en geinteresseerd in alles wat met klassieke muziek, koorzang en dirigeren te maken had. Op dit bewuste concert speelde een zekere Reinbert de Leeuw, een tamelijk informeel en wat slordig geklede man en daarbij ook nog haast ongezond lang en mager, muziek van Erik Satie. Ik werd meteen bevangen door deze voor mij compleet onbekende en toen nog als "moderne klassieke muziek" te boek staande muziek. In ieder geval was daarmee deze muziek en de naam van Reinbert de Leeuw voor altijd in mijn geheugen gegrifd.
Toonmeesters
De daarop volgende ontmoeting met deze intrigerende man was via de serie "Toonmeesters", een reeks TV documentaires over componisten van moderne klassieke muziek die hij samen met VPRO programmamaker Cherry Duyns maakte in de jaren 90 van de vorige eeuw. Een van de geportretteerde Toonmeesters was Mauricio Kagel en het toeval wilde dat ik als zanger van het Brabant Koor mee kon werken aan deze aflevering met het stuk "Liturgieën". Het was mijn eerste kennismaking als zanger met wat je toch wel echt moderne klassieke muziek kunt noemen. Ik beken eerlijk dat ik niet zozeer onder de indruk van de muziek was maar des te meer van de gedrevenheid van Reinbert de Leeuw als dirigent die het koor en orkest tot het uiterste wist te drijven om ondanks de vaak vreemde muzikale capriolen die van ons gevraagd werden, alles uit de muziek te halen zoals hij dat hoorde. Bijzonder was ook zijn samenwerking met Kagel zelf, de componist, die bij de generale repetitie en de uivoeringen aanwezig was. Het was voor het eerst dat ik een componist van klassieke muziek in levende lijve zag.
Handtekeningenjacht
Jaren later volgde nog een concertserie met het Brabant Koor met de psalmensymfonie van Strawinsky. Ik herinner me nog goed hoe ik toen alle moed verzamelde en met knikkende knieen zijn kleedkamer binnenstapte met de vraag of hij mijn box met VHS cassettes van Toonmeesters wilde signeren. Uiteindelijk lukte dat, zij het met de nodige moeite omdat ik in alle stress vergeten was om een pen mee te nemen. Hij bleek gelukkig een heel benaderbare en vriendelijke man die in zijn kamer naarstig op zoek ging naar iets om mee te schrijven zodat ik uiteindeklijk toch trots met zijn meer gekraste dan geschreven naam op de kartonnen cassettte-box weer naar buiten ging.
De Gurrelieder van Arnold Schönberg
De laatste keer dat ik hem meemaakte als dirigent was tijdens de uitvoering van de Gurrelieder in 2011. Dit gigantische werk wordt vanwege de ruim 350 vereiste orkestmusici en koorleden slechts zeer zelden uitgevoerd alleen al vanwege de enorme productiekosten. Voor Reinbert was het een lang gekoesterde droom om dit werk van zijn held Arnold Schönberg (de schutspatroon van zijn eigen Schönberg ensemble) één keer in zijn leven te kunnen dirigeren. Het was dan ook een cadeautje dat hem werd aangeboden door de conservatoria van Rotterdam en Den Haag. Door de veelal belangeloze medewerking van studenten en amateurkoorzangers kon zijn droom zo toch gerealiseerd worden, gewoon omdat iedereen hem dat gunde.
Wat een passie en bevlogenheid! Het was een onvergetelijke ervaring. Zijn enthousiasme en de overtuiging waarmee hij tijdens repetities de muziek benadert is nietsontziend en onverbiddelijk als het om de muziek gaat maar voelt tegelijk altijd oprecht en integer met het grootste respect naar de musici toe.
Van dit project is een prachtige korte documentaire gemaakt genaamd "Extase" door Carine Bijlsma. Deze documentaire werd op TV uitgezonden op 8 september 2013 in een aflevering van NTR podium t.g.v. zijn 75e verjaardag en kun je nu nog:terug kijken op NPO start (NB je moet wel eerst even 30 minuten doorspoelen omdat de eerste helft van de uitzending een andere, ook fraaie documentaire bevat over Valery Gergiev en het Gergiev festival van Rotterdam).
Extase is echt zeer de moeite van het bekijken waard en gunt je een intieme blik in zijn belevingswereld van de muziek. Als collega-tabakverslaafde ben ik zelfs heel even in beeld samen met de maestro.
Mediaster tegen wil en dank
Er zijn vele gedenkwaardige TV uitzendingen met Reinbert de Leeuw, zowel optredens en concerten als interviews en documentaitres die het bekijken meer dan waard zijn,. Ik noem de meest memorabele die mij alijd bij zullen blijven.
- De Toonmeesters, Galina Ustvolskaia uitgezonden 30-1-1994
- zjn uivoeringen maar zeker ook zijn uitleg van de muziek van Satie en Liszt
- interview over Via Crucis van Liszt
- TV registratie piano-solo uitvoering van Liszt Via Crucis
- interview over de muziek van Erik Satie
- live uitvoering uit 1982 van de muziek van Erik Satie waarmee hij zijn eerste bekendheid verwierf met name door zijn extreem langzame tempi.
- live uitvoering bij DWDD van het stuk 4'33'' van John Cage uitgezonden op 13 december 2010
- een prachtige documentaire over zijn uitvoering op 13 april 2017 van de Matthaus Passion van Bach in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, een ontroerende ontmoeting tussen de muziek van de oude meester met de kampioen van de moderne klassieke muziek
- tot slot is er nog de (vanwege onenigheid tussen auteur en onderwerp helaas ongeautoriseerde) biografie "Reinbert de Leeuw, mens of melodie" van Thea Derks. Deze biografie laat ook de soms obsessieve kant van Reinbert de Leeuw zien die ook op bestuurlijk vlak zeer actief was als voorvechter van de hedendaase scheppende toonkunst en daarbij net als in zijn wijze van muziek maken (oprecht of terecht?) vond dat hij gelijk had en waarbij iedereen die hem daarbij voor de voeten liep de wind van voren kreeg.
Tot slot
Graag spreek ik hier mijn diepe respect en dankbaaarheid uit jegens de man die mij veel aan het denken heeft gezet over muziek en moderne klassieke muziek in het bijzonder ook al zal veel daarvan nooit echt tot mijn favoriete muziek gaan behoren. Als dirigent liet hij mij ervaren dat alleen een onvoorwaardelijke geloof in de muziek die je uitvoert en de manier waarop je die uitvoert, de enige maar noodzakelijke voorwaarde is die je in de buurt kan brengen van "de ultieme waarheid en betekenis" van de muziek en zijn componist
Rust zacht Reinbert..
Wer sich die Musik erkiest, hat ein himmlisch Werk gewonnen; denn ihr erster Ursprung ist von dem Himmel selbst genommen, weil die lieben Engelein selber Musikanten sein."
Martin Luther.